STRACH CZY LĘK? RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.
Definicja strachu
Strach jest zjawiskiem naturalnym jako prosta reakcja na niebezpieczeństwo. Jest reakcją emocjonalną na konkretne, spostrzegalne, rozpoznawalne, realne i zewnętrzne zagrożenie (przedmiot lub sytuację), np. strach na widok jadowitego węża.
Strach wynika z rzeczywistości lub z wyolbrzymienia rzeczywistego niebezpieczeństwa. Strach można utożsamiać z konkretnym zagrożeniem życia, ciała i z myślą. Poznawczym składnikiem strachu jest myśl, że istnieje wyraźne i konkretne niebezpieczeństwo, np. „ratunku pies mnie goni i chce ugryźć”.
Strach jest to reakcja człowieka, która wytworzyła się ewolucyjnie na przestrzeni wielu lat. Chodziło o zagrożenie ze strony drapieżników, które nękały naszych przodków i wciąż bywają niebezpieczne dla wędrowców zapuszczających się w leśne ostępy, lub też o zagrożenie ze strony uzbrojonego człowieka.
Aby strach spełniał swoją adaptacyjną funkcję organizm przygotowuje się do ucieczki lub walki i pojawia się z dużą szybkością. Jest to właściwa reakcja także u zwierząt. Tak więc strach ma silny i nagły charakter, a poziom pobudzenia u człowieka gwałtownie wzrasta. Zazwyczaj słabnie, gdy niebezpieczeństwo znika. Wzrost i spadek strachu są ograniczone czasem i przestrzenią. Strach jest zwykle krótki. er.
Elementy strachu
Strach składa się z czterech aspektów:
– składnik poznawczy – rozpoznanie bezpośredniego zagrożenia życia lub części ciała. Spostrzeżenia bezpośredniej, prawie pewnej krzywdy wywołanej przez konkretne, rozpoznawalne zagrożenie. Pies warczy – myślisz „chce mnie ugryźć”
– składniki somatyczne – natychmiastowa reakcja organizmu na niebezpieczeństwo jak: blednięcie skóry, gęsia skórka, krople potu, napięte mięśnie; uaktywnienie współczulnej części autonomicznego układu nerwowego: przyspieszony rytm serca, zwiększone wydzielanie czerwonych krwinek w celu zwiększenia ilości tlenu, przyspieszony oddech, wydzielanie adrenaliny, uwalnianie z wątroby glukozy, zahamowanie wydzielania soku żołądkowego.
– składniki emocjonalne – uczucie przerażenia.
– zachowanie – walka, ucieczka lub bezruch.
W momencie pojawienia się faktycznego zagrożenia, np. spotkanie w ciemnej ulicy mężczyzny z nożem, pojawiają się trzy możliwe przystosowawcze reakcje organizmu: walka, ucieczka, bezruch (zamrożenie).
Definicja lęku
To subiektywny stan obawy i niepokoju, często na nierozpoznawalny obiekt. Lęk jest raczej stanem wzmożonej czujności niż reakcją na nagłe niebezpieczeństwo. Lęk to pełne napięcia oczekiwanie na pojawienie się zagrażającego, niejasnego i nierealnego zdarzenia, to uczucie niepokojącej niepewności. Osoba odczuwająca lęk ma trudności z rozpoznaniem przyczyny niepokojącego napięcia lub z określeniem charakteru przewidywanego zdarzenia czy nieszczęścia. Lęk jest skierowany bardziej do wewnątrz niż na zewnątrz. Jest nieprzyjemny, uciążliwy, uporczywy.
Lęk to wszechogarniający i nasilony negatywnym myśleniem stan emocjonalny. Przepełnione lękiem myśli są zorientowane na przyszłość i często przewidują katastrofę, np. osoba bojąca się wystąpień publicznych może pomyśleć „co będzie, jeśli się pomylę”, osoba bojąca się latać samolotem pomyśli „co będzie, jeśli samolot wybuchnie?”.
Lęk jest na ogół bezkształtny, działa z mniejszą siłą (oprócz ataków paniki), trudno jest określić czas jego wzbudzenia i ustania, nie ma też ścisłych granic.
Elementy lęku
Lęk ma te same cztery składniki co strach z istotną różnicą w składniku poznawczym. Poznawczym składnikiem lęku jest oczekiwanie bardziej rozproszonego i niejasnego zagrożenia. Lęk na poziomie poznawczym wiąże się z obawami o przyszłość, poczuciem niemożności dokładnego przewidzenia ewentualnych zagrożeń ani zapanowania nad nimi.
Somatyczny aspekt lęku jest taki sam jak strachu – są to składniki reakcji gotowości organizmu.
Składniki emocjonalne i behawioralne są podobne.
Różnice między strachem a lękiem
Czynnikami różnicującymi są: przyczyny powstania, utrzymywanie się, czas trwania oraz czynnik poznawczy.
| Strach | Lęk |
| Konkretny obiekt lub zagrożenie | Źródło zagrożenia jest nieznane lub nieokreślone |
| Zrozumiały związek między zagrożeniem a strachem | Niejasny związek między lękiem a zagrożeniem |
| Zazwyczaj sporadyczny | Przewlekły |
| Napięcie ograniczone w czasie i przestrzeni | Niepokój wszechobecny |
| Reakcja na konkretny przedmiot lub sytuację | Może nie mieć obiektu |
| Wywoływany przez sygnały zagrożenia | Niejasny początek |
| Zanika wraz z usunięciem zagrożenia | Uporczywy |
| Zauważalne ustąpienie | Niejasne ustąpienie |
| Ograniczony obszar zagrożenia | Bez jasnych granic |
| Stan pogotowia | Wzmożona czujność |
| Fizyczne doznania stanu zagrożenia | Fizyczne doznania czujności |
| Racjonalny charakter | Zagadkowy charakter |
Rodzaje lęku:
– napady paniki – silne uczucie lęku, któremu towarzyszą myśli, że zaraz umrzemy lub zwariujemy
– fobie – lęk przed określonymi rzeczami lub sytuacjami, np. lęk wysokości, lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami, owadami, samolotami
– lęk uogólniony – utrzymujące się przez dłuższy czas uczucie zamartwiania się
– zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne – ciągłe myślenie o określonej rzeczy lub potrzeba wykonywania jakiejś czynności
– PTSD – zespół stresu pourazowego – powtarzające się wspomnienia okropnych traumatycznych przeżyć z towarzyszącym uczuciem silnego niepokoju
Majka Widomska-Idczak